TUR-PAK MENŞE İSPAT BELGESİ ÜZERİNE İNCELEME

24.04.2023 tarihli ve 32170 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Yönetmelik ile gümrük mevzuatımıza bir menşe ispat belgesi daha dahil olmuş oldu: Tur-Pak Menşe İspat Belgesi. Bu belge; menşeli ürünlerin ülkemiz ile Pakistan İslam Cumhuriyeti Hükümeti arasında imzalanan anlaşma hükümlerinden yararlanmasını sağlamak üzere kullanılan bir belge. Farklı bir ifadeyle; eğer firmalar bu iki ülke arasında yapılacak ticarette tercihli tarifeden faydalanmak istiyorlarsa bu menşe belgesini gümrük idaresine ibraz etmek zorunda.

Ticarete konu olan ürünlerin taraf ülkelerden biri menşeli sayılabilmesi için; ya tamamen o taraf ülkede elde edilen ürünler olması, ya da o taraf ülkede yeterli işçilik veya işleme tâbi tutulmuş olmaları kaydıyla, tamamen söz konusu taraf ülkede elde edilmemiş maddeler ihtiva ederek o taraf ülkede üretilen ürünler olması gerekmektedir. Yeterli derecede işçilik ve işlemin neler olacağı da söz konusu Yönetmeliğin II numaralı ekinde maddeler halinde sayılmıştır.

Yönetmelikte “set halinde eşyaların menşei” konusuna ayrıca değinildiği görülmektedir ve buna göre; bir setin menşeli ve menşeli olmayan ürünlerden oluşması halinde, menşeli olmayan ürünlerin kıymetinin, setin fabrika çıkış fiyatının %15'ini aşmaması koşulunda, setin bir bütün olarak menşeli olarak kabul edileceği hüküm altına alınmıştır.

Diğer önemli bir konu da “Doğrudan Nakliyat” konusu: Bilindiği üzere geçmiş dönemde Güney Kore ile yapılan tercihli ticarette bu kuralın ihlali nedeniyle yükümlüler çok ağır gümrük cezaları ile karşı karşıya kalmış, bunun üzerine yükümlü mağduriyetlerini gidermek adına da Bakanlıkça da farklı regulasyonlara imza atılmıştı. Tekrar bu gibi problemlerle karşı karşıya kalınmaması adına firmalarca bu kuralın iyi özümsenmesi gerekmektedir. Yönetmelik hükümlerine göre; eşyaların, ithal edileceklerinin beyan edilmesinden önce değiştirilmemiş, herhangi bir şekilde dönüştürülmemiş veya iyi koşullarda muhafaza edilmelerine yönelik işlemler dışında bir işlemden geçmemiş olmaları gerekmektedir. Ayrıca; eşyaların depolanması veya sevkiyatı ve sevkiyatın bölünmesi işlemlerinin ihracatçının veya eşyanın sonraki hamilinin sorumluluğu altında gerçekleştirildiği yerde yapılmalı ve ürünlerin transit ülkelerde kaldıkları süreler boyunca gümrük gözetimi altında olmaları gerekmektedir.

Uluslararası Anlaşmalar ve Avrupa Birliği Genel Müdürlüğü tarafından kaleme alınan dağıtımlı yazıda; ülkemizce düzenlenecek TUR-PAK Menşe İspat Belgelerine ilişkin başvuru, onay ve vize işlemlerinin Menşe ve Dolaşım Belgeleri Otomasyon Sistemi (MEDOS) üzerinden gerçekleştirileceği belirtilmiş ve çoğu Kurum da bu düzenleme karşısında gerekli teknik altyapı çalışması tamamlamış bulunmaktadır. Yine Yönetmelik hükümleri uyarınca, MEDOS üzerinde TUR-PAK Menşe İspat Belgesi düzenlenmesi için beyanda bulunulan eşyanın menşeinin tespitini teminen, eşyanın imalatında kullanılan menşeli olmayan girdilere uygulanan işçilik veya işlemin Ek-II’de yer alan listede belirtilen şartları sağladığını ispatlayan ve eşyanın imalatında kullanılan Türkiye veya Pakistan menşeli girdiler ve bu girdiler üzerinde gerçekleştirilen işçilik veya işlemleri gösteren tüm bilgi ve belgeler ile birlikte, ihracata ait diğer belgelerin sisteme yüklenmesi gerekmektedir.

Menşe ispat belgelerinde önemli diğer bir konu da belgenin düzenleme tarihinin hangi tarih olacağı ve geçerlilik süresi. Belgenin gümrük idaresince verilecek vize tarihinin belgenin düzenlenme tarihi olacağı ve düzenlenen bu belgenin de 12 ay boyunca geçerli olacağı yönetmelikçe hüküm altına alınmıştır. Ayrıca belgenin bir kopyasının da 3 yıl boyunca yükümlülerce muhafaza edilmesi gerektiği belirtilmiştir.

Yine Yönetmelikte yer verilen hüküm ile, diğer menşe ispat belgelerinde olduğu gibi Tur-Pak Menşe İspat Belgesinin de sonradan gümrük idaresine ibraz edilebilmesi imkanı sunulmuştur. Buna göre; hatalar, istenmeyerek yapılan ihmaller veya özel durumlar nedeniyle, ihracat esnasında düzenlenmemiş ise veya Gümrük idareleri veya Bakanlıkça yetkilendirilen kuruluşların bir TUR-PAK Menşe İspat Belgesinin düzenlenmiş, ancak teknik nedenlerle ithalatta kabul edilmemiş olduğuna kanaat getirmeleri halinde ihraç tarihinden itibaren 12 ay içerisinde söz konusu belge “sonradan verilmiştir” şeklinde düzenlenebilecektir. Bu şekilde düzenlenen TUR-PAK Menşe İspat Belgesinin (6) numaralı “Remarks” (Gözlemler) alanına belgenin sonradan verildiğini belirtmek üzere İngilizce “ISSUED RETROSPECTIVELY” (SONRADAN VERİLMİŞTİR) meşruhatının düşülmesi zorunludur. Ayrıca; söz konusu belgenin ibraz süresinden sonra tercihli muameleden yararlanması için bu sürenin bitiminden önce eşyanın gümrüğe gelmiş ve yine bu süreden önce ithalatçı veya onun sorumluluğu altında gümrük beyannamesini imzalamaya yetkili kanuni temsilcisi tarafından yazılı olarak ilgili gümrük idaresine başvurulmuş olması gerekmektedir.

Diğer önemli ve son bir konu da: Belgenin Sonradan Kontrolü. Yönetmelik uyarınca; ithalatçı ülke gümrük idareleri, anılan menşe belgesinin gerçekliği veya eşyanın gerçek menşeine ilişkin bilgilerin doğruluğu hakkında makul bir şüphenin doğduğu herhangi bir zamanda veya sondaj usulü ile yapacağı kontrol sonucunda menşe ispat belgesini veya bir kopyasını sonradan kontrol talebi ile ihracatçı ülke gümrük idaresine geri gönderebilecektir. Eğer söz konusu kontrol, cari işlem sırasında cereyan edecek olursa; belge kapsamı eşyanın kanuni vergisi ile tercihli vergisi arasındaki fark kadar nakit veya teminat mektubu yükümlüsünden alınacak ve böylelikle eşyanın gümrük işlemleri tamamlanacaktır. Karşı ülkeden olumlu cevap alınması halinde söz konusu teminat firmaya iade edilecektir. Ayrıca; 12 ay içerisinde karşı ülkeden herhangi bir bilgi alınamazsa talebi yapan ülke tarafından tercihli muamele tanıma işlemi reddedilecektir.

Ezcümle; mevzuatımıza yeni giren bu menşe ispat belgesi, diğer menşe ispat belgelerinde de olduğu gibi vergisel avantajlar taşıdığı kadar farklı riskler de bünyesinde barındırmakta. Ticaretimizin sekteye uğramaması ve ileride herhangi bir cezai durumla karşılaşmamak adına “doğrudan nakliyat” kuralının ve yeterli derecede işçilik ve işlemin maddeler halinde sıralandığı “Yönetmeliğin II numaralı ekinin” iyi özümsenmesi gerektiği kanaatindeyim.