Laboratuvar Tahliline İlişkin Genel Bir İnceleme

Bilindiği üzere, dış ticarete konu eşyanın hatasız olarak vergilendirilebilmesi ve eşyanın dış ticaret politikası önlemlerine tabi tutulup tutulamayacağı noktasında söz konusu eşyanın Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonunun (GTİP) doğru bir şekilde belirlenmesi büyük önem arz etmektedir. Bazı ürün gruplarının GTİP’i mükelleflerce/idarece kolaylıkla belirlenebiliyorken, özellikle kimyasal ürünler gibi bazı ürün gruplarının GTİP’i ancak laboratuvar tahlili sonucunda tespit edilebilmektedir. İşte bu yazımızda; hangi eşya gruplarının laboratuvar tahliline tabi tutulacağı, söz konusu tahlillere yapılacak itirazlar ve ikinci tahlilin ne şekilde yapılacağı, emsal tahlil raporunun kullanılması ve karşılaşılabilecek cezai müeyyideler hususları detaylı bir şekilde başlıklar itibariyle ele alınmıştır.

i) Laboratuvar Tahliline Tabi Tutulacak Eşyalar:

Laboratuvar tahliline tabi tutulacak eşyalar Gümrük Yönetmeliğinin 196’ncı maddesinde hüküm altına alınmıştır. Buna göre;

“1) Eşyanın,

a) Türk Gümrük Tarife Cetvelinin 27 (27.01 ila 27.05, 2709.00.90 ve 27.16 hariç), 28, 29 uncu fasılları ve 32.08, 34.03 ve 38.11 tarife pozisyonu ile 39.01 ile başlayarak 39.15 dâhil olmak üzere bu tarife pozisyonlarında yer alan eşyanın dökme olarak gelmesi, 

b) (a) bendinde belirtilen eşya dışında, ek-23'te yer alan listede bulunması,

c) Gümrük vergilerinin tahakkuk ettirilmesi, muafiyet hükümlerinin uygulanması ya da uygulanacak ticaret politikası önlemlerinin belirlenmesi için eşyanın gümrük tarife istatistik pozisyonunun muayene ile görevli memurca tespitinin mümkün olmaması,

ç) İşlenmiş tarım ürünlerinin bileşim tablosundaki yerinin belirlenmesinin gerekmesi, 

hallerinden herhangi birinin varlığı durumunda laboratuvar tahlili yapılır.”

Aynı madde hükmüne göre; (b) ve (c) maddelerinde belirtilen eşyanın muayene ile görevli memura belge kontrolü için gelmesi halinde beyanname içeriği eşya laboratuvar tahliline gönderilmez. Ayrıca ek-23'te yer alan listede bulunan eşyanın niteliği itibarıyla gümrük tarife istatistik pozisyonunun tespitinin mümkün olması halinde muayene ile görevli memurun eşyayı laboratuvar tahliline göndermesine gerek yoktur.

Birinci fıkranın (a) ve (ç) bentlerinde belirtilen eşyanın muayene ile görevli memura belge kontrolü için gelmesi halinde ise, beyanname muhteviyatı eşyanın gümrük laboratuvarına gönderilmesi gerekliliği belge kontrolü ile görevli memur tarafından idare amirine bildirilir ve memur değişikliği yapılır. İdare amiri oluru ile numune alınması sağlanarak eşya tahlile gönderilir ve kontrol işlemleri sonuçlandırılır. Söz konusu durumun zaman zaman suiistimal edildiğinin tespit edilmesi üzerine, anılan yönetmelik maddesinin uygulanması hususunda gerekli özenin gösterilmesi gerektiği Müfettişler tarafından tanzim edilen denetim raporlarında eleştiri konusu yapılmıştır.

ii) Gümrük Rejiminden Önce Eşyanın Laboratuvar Tahliline Tabi Tutulması:

Gümrük Müşavirleri Derneklerinin ortak olarak kaleme aldığı Gümrükler Genel Müdürlüğü’ne yönelik 08.02.2019 tarihli yazıda ; “eşyanın GTİP’inin ve ithal aşamasında alınacak izin belgelerinin tespiti açısından mükellefçe talep edilmesi halinde özet beyan aşamasında eşyanın laboratuvar tahliline tabi tutulması, alınacak sonuçlarında daha sonraki rejim beyanlarında da kullanılması yönünde düzenleme yapılmasının gümrük işlemlerinde yaşanması muhtemel zaman kaybı ve cezai işlemleri önleyeceği” hususlarının belirtilmesi üzerine Gümrük Yönetmeliğinde yapılan 30.12.2021 tarihli değişiklik ile anılan yönetmeliğe 196/A maddesi eklenmiş ve söz konusu madde uyarınca;

“196’ncı madde uyarınca tahlile gönderilmesi gereken eşyanın, yükümlünün ilgili gümrük idaresine başvurması halinde rejim beyanında bulunmadan önce tahlile gönderilebileceği ve tahlil sonuçlarının rejim beyanında kullanılabileceği, beyan edilen eşyanın, tahlil edilen eşya ile aynı olmadığına yönelik kanıt bulunması durumu hariç, bu eşyanın beyanın kontrolü ve muayene aşamasında yeniden tahlile gönderilmeyeceği” hüküm altına alınmıştır. Burada mükelleflerce dikkat edilmesi gereken nokta; söz konusu başvurunun rejim beyanında bulunulmadan önce yapılması gerektiği, dolayısıyla antrepo rejimine tabi tutularak antrepoda bulunan eşya için serbest dolaşıma giriş rejimi öncesinde yapılacak başvurunun idarece kabul edilmeyeceğidir.

iii) Emsal Tahlil Raporu ve Cezai Müeyyideler Karşısındaki Durumu:

“Emsal Tahlil Raporu”nun Gümrük Yönetmeliğinin 196/2-b maddesinde hüküm altına alındığı görülmektedir. Buna göre;

“Birinci fıkranın (a) bendinde belirtilen eşya hariç, ithalinde süreklilik bulunan, göndericisi, alıcısı ve menşei aynı eşyanın, özelliklerini belirleyici belgelerinde ve bu belgeler ile eşya üzerinde bulunan ayırt edici ibarelerde farklılık bulunmaması ve beyanname tescil tarihi itibarıyla en fazla bir yıl öncesine dayanan tahlil raporunun tarih ve sayısının beyannamenin 44 no.lu kutusunda beyan edilmesi halinde, daha önce yapılan tahlile itibar edilerek yeniden laboratuvar tahliline gönderilmez. Ancak bilgisayar sistemi tarafından beyanın kontrolü türünün kırmızı hat tam muayene olarak belirlenmesi halinde, yükümlünün bu kolaylıktan yararlanmasına izin verilmez”. Dolayısıyla GY md 196/1-a maddesinde yer alan eşya ile beyanın kontrol türü kırmızı hat (tam muayene) olarak belirlenen eşyalar için emsal tahlil raporu kullanılamayacaktır.

Mükelleflerce, Bakanlık laboratuvarlarınca düzenlenen tahlil raporlarına göre tarife beyanında bulunulduğu, ancak daha sonra yapılan tahlil sonucunda eşyanın farklı bir tarifede sınıflandırılması gerektiğinin belirlendiği durumlarda (Gümrük Kanunun 231’inci maddesi de göz önünde bulundurularak); beyannamenin 44 nolu hanesinde emsal tahlil raporu beyan edilen beyannamelere ilişkin olarak herhangi bir cezai işlem uygulanmayarak sadece ek tahakkuk tutarlarının tahsil edilmesi gerektiği düşünülmektedir.

iv) YYS ve OKSB Sahibi Firmalara Tanınan Kolaylıklar:

- Emsal Tahlil Raporu Bakımından:

Gümrük Yönetmeliği’nin 196/2-c maddesi gereğince; “39.01 ila 39.15 tarife pozisyonlarında yer alıp dökme gelen ve (b) bendinde belirtilen özellikleri taşıyan eşyanın onaylanmış kişi statü belgesine veya yetkilendirilmiş yükümlü sertifikasına sahip olanlar tarafından ithalinde, aynı bentte belirtilen özellikleri taşıyan ve beyanname tescil tarihi itibariyle en fazla altı ay öncesine dayanan bir tahlil raporu ibraz edilmesi halinde buna itibar edilir”.

Yukarıda (iii) numaralı başlık altında detaylıca değinildiği üzere; 39.01 ila 39.15 tarife pozisyonlarında yer alıp dökme gelen eşyaya ilişkin emsal tahlil raporu kullanılamıyordu. Ancak GY 196/2-c maddesi kapsamında YYS ve OKSB sahibi firmalara getirilen kolaylıkla söz konusu firmalar en fazla altı ay öncesine dayanan bir emsal tahlil raporu ile söz konusu yasak dışarısında bırakılmışlardır.

- Eşyanın Teslim Alınması Bakımından;

Gümrük Yönetmeliği’nin 196/6’ncı maddesi yer alan; “Birinci fıkranın (a) bendinde belirtilen eşyanın yükümlüsünün OKSB veya YYS sahibi firma olması halinde, tahlil sonuçları alınmadan eşya teslim edilir. Tahlil sonucunun beyana aykırı çıkması halinde, sistem üzerinde beyannameye meşruhat düşülür ve vergilerin yeniden hesaplanmasını gerektirir bir durum olması halinde tahakkuku yeni duruma göre yapılır.” Hükmü gereğince OKSB veya YYS sahibi firmalara tahlil sonuçları çıkmadan eşyayı teslim alma kolaylığı sağlanmıştır.

v) Numunelerin Alınması:

Gümrük Yönetmeliğinin 198’inci maddesinde numune almaya ilişkin kurallar belirlenmiştir. Buna göre;

Numune, eşyanın özelliği dikkate alınarak varsa TSE Standardı göz önünde bulundurulmak suretiyle şahit numunesiyle birlikte muayene ile ilgili görevli memur tarafından alınır. Alınan numune ve şahit numune, ek-25'te yer alan numune ve şahit numune alma tutanakları, işletme görevlisi teknik zorunluluk bulunması halinde beyan sahibi ve ya temsilcisi ile müştereken tutanağa bağlanır ve bu tutanak örneği Laboratuvara gönderilir. Muayene ile görevli memursa numune kapları üzerindeki etiket bilgileri eksiksiz doldurulur ve mühürlenir. Numune mühür altına alındıktan sonra kırılma ve dökülme olmaması için uygun bir ambalajlanmak suretiyle Laboratuvara gönderilir. Numune Laboratuvara ulaştığında yapılan ilk kontrolde kırılma, dökülme ya da bu fıkrada belirtilen hususlara aykırı bir durum tespit edilirse Laboratuvar idaresince teslim alınmayarak iade edilir.

vi) Tahlil Sonucuna İtiraz ve İkinci Tahlil:

Gümrük Yönetmeliğinin 588’inci maddesi gereğince; yükümlülerce tebliğ edilen laboratuvar tahlil raporu sonuçlarına karşı tebliğ tarihinden itibaren 15 gün içerisinde ilgili Gümrük ve Dış Ticaret Bölge Müdürlüğüne bir dilekçe ile itiraz edilebilir. İdarece yapılan inceleme sonunda, itirazın kanuni süresi içinde yapıldığı ve eşyanın örneklerinin henüz gümrükte bulunduğu tespit olunursa, ikinci tahlil için numune başına 650 TL ücret alınır.

İtiraz üzerine, birinci tahlilin yapıldığı gümrük laboratuvarında görevli olan ve ilk tahlili yapan kimyager dışındaki iki kimyager tarafından ikinci tahlil yapılır. Yükümlünün talebi halinde, gümrük idareleri, gümrük kimyageri olmayan, bir gözlemci kimyagerin de ikinci tahlilde bulunmasına izin verir.

İkinci tahlil sonucu, eşyanın teknik özellik ve niteliklerinin tayin ve tespiti bakımından kesindir. Dolayısıyla ikinci tahlil sonucuna karşı Gümrük ve Dış Ticaret Bölge Müdürlüğüne herhangi bir itiraz yapılamayacaktır.

Ayrıca; tahlil sonucuna yapılacak itiraz yanında tahlilin kendisine de, örneğin muayene memurunca alınan numunenin Bakanlık tarafından yayınlanan “numune alma kılavuzu”na uygun alınmadığı düşünülüyorsa bu hususa da aynı usulle itiraz edilmesi mümkündür. Bu durumda; beyan sahibi veya temsilcisi huzurunda tutanak tanzim edilerek tekrar alınan numune ile birinci tahlil tekrarlanacaktır. Böylelikle tekrarlanan tahlil sonucuna da yükümlüsünce tekrar itiraz edilebilecektir.

vii) Gümrük Yönetmeliğinin 201/4’üncü maddesinin uygulama alanı:

Gümrük Yönetmeliğinin 201/1’nci maddesi gereğince, “Laboratuvar tahlillerinin gümrük laboratuvarında yapılması esas olmakla birlikte gümrük laboratuvarları dışındaki akredite laboratuvarlara da tahlil yaptırılabilir. Tahlilin yaptırılacağı akredite laboratuvarın tespitinde eşyanın özelliklerine göre istenilen tahlili yapabilecek sırasıyla en yakın üniversite, ilgili bilimsel kuruluş, uzman ve uygulayıcı kurum laboratuvarları, özel laboratuvarlar dikkate alınır.”

201/4’üncü maddesi gereğince de “Bakanlık birinci fıkra hükmüne göre gümrük laboratuvarında tahlile tabi tutulan eşyayı, akredite dış laboratuvarlarda tekrar tahlil yaptırma yetkisini haizdir. Gümrük laboratuvarının analiz sonuçları ile akredite dış laboratuvara yaptırılan analiz sonuçlarının uyuşmaması halinde, tahlil masrafları yükümlüsünce ödenmek şartıyla eşyanın tahlili başka bir akredite laboratuvarda tekrar yaptırılabilir. Bu durumda eşyanın mahiyeti ve GTİP'i hakkındaki nihai karar Bakanlıkça verilir.”

Eşyanın tahlil sonucuna ilişkin yükümlü ile idare arasında doğan uyuşmazlığın nihayete erdirilebilmesi adına söz konusu GY 201/4’üncü maddesi uyarınca Bakanlık (Gümrükler Genel Müdürlüğü) gümrük laboratuvarlarında tahlile tabi tutulan eşyayı akredite dış laboratuvarlarda tekrar tahlile gönderebilmektedir. Hatta kanaatimizce eşyanın ikinci tahlili gerçekleştirilmiş olsa dahi bu madde hükmü gereğince yükümlünün talebi halinde, Bakanlık tarafından eşya tekrar tahlile tabi tutulabilecektir.