GÜMRÜK (TARİFE) TARİHİ ÜZERİNE BİR YAZI

Gümrük ve tarifelerinin tarihi için yapmış olduğum araştırmalarda, Dünya Gümrük Örgütü'nün Uyumlaştırılmış Sistemi'nin (HS) kurucularından biri olan Profesör Hironori Asakura’nın Gümrük ve Tarifelerin Dünya Tarihi adlı kitabına ulaştım. Profesör Hironori Asakura, gümrük tarifeleri ve isimlendirme sistemleri konusunda dünya çapında bir otorite olarak kabul edilmektedir. İlk olarak 1968 yılında Dünya Gümrük Örgütü'ne (Gümrük İşbirliği Konseyi) katılmış ve örgütte üç farklı görevde toplam 20 yıl hizmet vermiştir. DGÖ'deki hizmet süresi 1983 yılında Adlandırma ve Sınıflandırma Direktörü olarak seçilmesiyle doruğa ulaşmıştır. Sonraki 10 yıl boyunca DGÖ'nün Uyumlaştırılmış Mal Tanımlama ve Kodlama Sisteminin hayata geçirilmesinden sorumlu olmuştur. Hironori Asakura, günümüzde uluslararası ticaretin ortak dili olarak kabul edilen ve uluslararası ticareti yapılan tüm malların %95'inden fazlası için kullanılan Armonize Sistemin üstatlarından biri olarak tanınmaktadır.

Bu kitapta Gümrük ve tarifelerin tarihi hakkında çok değerli bilgiler vardı onlardan harmanlamış olduğum bazı bilgileri paylaşmak istedim. Keyifli okumalar…

I.BÖLÜM

Gümrükler, çok eski tarihlere dayanan mali bir mekanizma olarak para toplamanın en eski yollarından biri olarak görülmüştür.Gümrük faaliyetlerinin tarihi iki koşula bağlı olarak uzak antik çağlara kadar dayanmaktadır. Bu iki gerekli koşul ticaretin varlığı ve bir kamu otoritesinin ya da daha basit bir ifadeyle bir yönetici veya liderin varlığı şeklinde görülmüştür.

Ticaretin varlığı:

• Gümrük vergisi, ticari bir işlemle bağlantılı olarak bir yerden başka bir yere taşınan ticari mallara uygulanan bir vergi türü olduğundan, Ticaret ve sınırlar olmadan Gümrüklerde olmaz sonucuna varılabilir.
• Bu nedenle Gümrük tarihinin Ticaret tarihi kadar eski olduğu söylenir. Ancak gerçekte, ticaretin tarihi çok daha eskilere, tarih öncesi halkların ürün alışverişine kadar uzanmaktadır.

Bir kamu otoritesinin ya da bir liderin varlığı:

• Antik çağlarda ve sonrasında Gümrük vergilerinin metazori bir şekilde toplanması, birçok sıkıntılı süreci beraberinde getireceğinden, bir vergi türü olarak tanımlanması ve bu verginin düzenli tahsil edilmesi için kamu otoritesi veya kamu maliyesi oluşturulması gerekliliği sonucunu doğurmaktadır.
• Bu konular ile ilgili birçok araştırmacının değerli çalışmaları bulunmaktadır. Bu çalışmalar bizlere, diplomatların Yunanistan, Roma ve Hint alt kıtasında en az 2000 yıl öncesine kadar Gümrük vergisinden muaf tutulduğunu, ilk Gümrük tarifesinin M.S. 136 yılında Suriye çölünde bir vaha şehri olan Palmira'da hazırlandığını, Kral'ın Gümrük talimatlarının altın harflerle yazılı olduğu bambu şeklindeki bir Gümrük olan Laissez-passer’in ise 2000 yıldan daha uzun bir süre önce Çin'de kullanıldığı bilgilerini vermektedir.

Palmira'nın ilk gümrük tarifesi (octroi)

Palmira, adından da anlaşılacağı üzere, altın ve kırmızımsı hurmalar taşıyan çok sayıda palmiye ağacının bulunduğu çok önemli bir vaha kentiydi. Bağdat'tan Şam'a giden kervanlar, kervan ticaretinin önemli bir merkezi olarak gelişen Palmira'da dururlardı. İmparator Hadrianus'un Palmira'yı sevdiği ve bu nedenle bir istisna olarak kendi vergisini toplamasına izin verdiği söylenir. Bu, ilk Gümrük tarifesinin doğuşunun arka planı gibi görünüyor. Palmira'nın sözde Gümrük tarifesi, belediye vergi kanununun önemli bir bölümünü oluşturuyordu ve bu kanun 175 cm'ye 480 cm boyutlarında devasa bir taş üzerine Yunanca ve Aramice olarak kazınmıştı. Bu kanunun tarihi M.S. 18 Nisan 137'dir.Tarife, belediye vergi kanununun sadece bir parçası olduğundan, taşta su kullanım vergisi ve fahişelerden alınan vergi gibi diğer vergilerle ilgili yazıtlar da bulunmaktadır. Bununla birlikte, şehrin gelirinin çoğu şüphesiz Gümrük tarifesinden (octroi) türetilmiştir.

Metinden de görüleceği üzere, Gümrük tarifesi (octroi) miktara dayalıydı, yani tüm vergiler spesifikti. İlginç bir şekilde, miktar birimi genellikle taşıma araçlarından, örneğin deve veya eşek başına türetilmiştir. Palmira’da Gümrük duvarı olarak adlandırılan duvarın hala var olduğu da eklenebilir. Yaklaşık 2.000 yıl içinde duvarın büyük bir kısmı yok olmuş olsa da 2-3 metre yüksekliğinde ve birkaç yüz metre uzunluğunda bir bölüm hala durmaktadır. Gümrük duvarındaki şehir kapısına gelen kervanlar Gümrük çalışanları tarafından denetlenmiş ve Gümrük tarifesi temelinde gerekli miktarda Gümrük vergisi ödemek zorunda bırakılmış olmalıdır. Her halükârda bu, insanlık tarihinde farklı malları farklı gümrük vergisi oranlarıyla listeleyen ilk Gümrük tarifesidir. Bu nedenle vaha kenti Palmira, dünya gümrük ve gümrük tarifeleri tarihinde özel bir öneme sahiptir.

Tarihte Bazı gümrük uygulamalarından kesitler:

• Roma da Mor kumaşlar İmparatorun ve kraliyet ailesinin sembolüydü ve bu tür kumaşların ithalatı kesinlikle yasaktı. İhlallerin cezası ölüm ve kumaşlara el konulmasıydı.
• Roma ordusu için devlet tarafından tedarik edilen mallar doğal olarak vergiden muaftı.
• Eski Çin Gümrüklerinin görevleri; düşmanların durumu hakkında istihbarat sağlamak, toprak çeltik alanını korumak ve ilgili bölgenin savunmasına yardımcı olmak; Gümrükten geçen tüccarları, misyonları ve bagajlarını denetlemek ve korumak; silah, altın, gümüş, demir eşya, at, bakır, ipek, gıda ve önemli belgeler gibi stratejik malların ihracatını kontrol etmek, sadece küçük bir vergi olmasına rağmen Gümrük vergisini toplamakmış.
• Eski Çin Gümrüğünden geçmek için "laissez-passer" olarak kullanılan bronz çeteleler, 1957 yılında Çin'in Anhui kentinde bulunmuştur. M.Ö. 3. yüzyılda Chu Kralı tarafından Lord Qi'ye gümrük vergisinden muaf tutulması için laissez-passer olarak verilmiştir. Yeşil boyalı bronzdan yapılmışlardır ve bambu kamışı şeklindedirler. Kara gümrüğü için 29,6 cm uzunluğunda ve 7,3 cm genişliğinde, su gümrüğü için 31 cm uzunluğunda ve 7,3 cm genişliğindedirler. Aşağıda örnekleri bulunmaktadır.

II.BÖLÜM

Tarife teriminin Gümrük tarifesinin doğuşundan çok sonraya ait olduğunu belirtmek gerekir.711'de Müslümanların Avrupa'yı istilasından bir yıl önce, İslam ordusundan bir keşif grubu arazinin durumunu incelemek için Endülüs kıyılarına inmiştir. Bu kıyılara Grubun başında yer alan önderin adı olan Tarifa adı verilmiştir. Bölge işgal edildikten sonra, İslamcıların Tarifa yakınlarında denize açılan gemilerden geçiş ücreti topladıkları söylenir. İngilizce Tariff, Fransızca tarif ve İspanyolca Tarifa terimlerinin hepsi bu yerin adından kaynaklanmaktadır.

Gümrük ve Tarifelerin Geliştirilmesi

• Tarihten bugüne, Gümrük değerlemesi ve tarife sınıflandırması da dahil olmak üzere daha geniş anlamda Gümrük teknikleri, Gümrük tarifelerinin uluslararası ekonomilerdeki artan önemini yansıtacak şekilde gelişmiştir. Günümüzün sofistike Gümrükleme tekniklerini doğru anlamak için, tarihsel gelişimlerini anlamak çok önemlidir. Örneğin, uluslararası bir Gümrük tarife istatistik Nomanklatürü olan Armonize Sistem, 1988 yılının başında uluslararası bir Sözleşme ile kurulmuş ve uygulamaya konulmuştur. Şu anda tüm dünyada yüzlerce Gümrük idaresi tarafından yaygın olarak kullanılmaktadır. Ancak, Armonize Sistem bir gecede icat edilmemiştir. Yaklaşık 2.000 yıl önce Suriye çölündeki Pamira’da ortaya çıkışından bu yana gümrük tarifesinin uzun bir gelişim sürecinin sonucudur.
• Başta Fransız tarifesi olmak üzere bazı 19. Yüzyıl tarifelerinin temel yapısını oluşturan Gümrük Tarifesi, 1931 yılında Milletler Cemiyeti tarafından hazırlanan ilk uluslararası Gümrük tarifesidir.
• Bu tarife, Avrupa Gümrük Birliği Çalışma Grubu Tarife Nomanklatürü, Brüksel Tarife Nomanklatürü (daha sonra Gümrük İş birliği Konseyi Nomanklatürü olarak yeniden adlandırılmıştır), Birleşmiş Milletler Standart Uluslararası Ticaret Sınıflandırması ve hatta Armonize Sistem gibi daha sonraki çeşitli tarife ve/veya istatistik Nomanklatürlerinin temel yapısını oluşturmuştur.

Sonuç olarak;

Yazıda paylaşılan bilgiler sadece özet olup, çok daha fazla örnek uygulamalar vardır. Günümüzde Gümrük ve Tarife, Teknoloji ve ticaretin de gelişmesiyle, geçmişe göre çok daha sistematik bir şekilde işlemektedir. Bugüne kadar emeği geçenlere kanaatimce teşekkürü borç bilmek lazım. Artık yapay zekâ ile tarife pozisyonu belirlenmesi konuşuluyor. Bu kadar tarihi olan bir mesleğin mensubu olmak hepimize gurur vermeli.

Kaynak: Profesör Hironori Asakura’nın Gümrük ve Tarifelerin Dünya Tarihi adlı kitabı (World Hystory of the Customs and Tariffs