GTİP TESPİTİNİN HUKUKİ SORUMLULUĞU
Ticari alışveriş içerisinde bulunan ülkelerin ticarete konu ürünleri için farklı sınıflandırmalar uygulaması nedeniyle ortaya çıkan uyumsuzlukları gidermek ve gümrük işlemlerinde ortak birliği sağlamak amacıyla Dünya Gümrük Örgütü tarafından uluslararası bir sözleşme oluşturulmuştur. Bu sözleşme, ülkemizdeki GTİP Kodu sisteminin de temelini oluşturan, “Uyumu Sağlanmış (Armonize) Mal Tanımı ve Kodlama Sistemi Hakkında Uluslararası Sözleşme’’dir. Bu sözleşmeyle birlikte, uluslararası geçerliliği kabul edilen Armonize Sistem Nomanklatürü (AS) oluşturulmuştur. Türkiye’de kullanılan GTİP Kodu, AB ile olan uyum yükümlülüğümüz kapsamındaki düzenlemeler de dikkate alınarak oluşturulmaktadır. Bir eşyanın ithalatında gümrük idaresine ibraz edilmesi gereken belgelerin öğrenilebilmesi için Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu (GTİP) bilgisine ihtiyaç duyulmaktadır.
4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 15. maddesinde;
1. Gümrük vergileri, gümrük yükümlülüğünün başladığı tarihte yürürlükte olan gümrük tarifesine göre hesaplanır.
2. Eşya ticaretine ilişkin özel hükümlerle belirlenmiş diğer önlemler, gerektiği takdirde, söz konusu eşyanın tarife pozisyonuna göre uygulanır.
Türk Gümrük Tarife Cetveli eşyanın cins ve niteliklerine göre sistematik bir şekilde numaralandırılarak sınıflandırıldığı ve 474 sayılı Gümrük Tarife Giriş Cetveli Hakkında Kanunu’nda yer alan gümrük vergisi oranlarının gösterildiği Cumhurbaşkanlık makamınca kabul edilen cetveli ifade etmektedir. Gümrük tekniğinde bir gümrükleme işleminin yerine getirilebilmesi için başta GTİP, kıymet ve menşe olmak üzere birtakım bilgilere ihtiyaç duyulmaktadır. Bu bilgiler beyan sahibi tarafından gümrük beyannamesi ile beyan edilmektedir.
Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu (GTİP); Türk Gümrük Tarife Cetvelinde kullanılan 12 rakamlı kodun ismine verilen addır. Bu kodun ilk 6 rakamı Dünya Gümrük Örgütü’ne üye tüm ülkelerce kullanılan Armonize Sistem (Harmonized System-HS) Nomanklatürü kodunu, 7-8’inci rakamları Avrupa Birliği ülkeleri tarafından kullanılan Kombine Nomanklatür (Combined Nomenclature-CN) kodunu, 9-10’uncu rakamları farklı vergi uygulamalarımız nedeniyle açılan pozisyonları gösteren kodlarını, 11-12 inci rakamlar ise istatistik kodlarını göstermek için kullanılmaktadır.
Eşyanın sınıflandırılması ciddi bir bilgi birikimi ile birlikte yorum yeteneği de gerektirir. Özellikle GTİP belirleme konusunun ciddi bir uzmanlık alanı olduğu ve Gümrük Müşavirliği mesleğinin bu açıdan oldukça önem arz etttiğini söylemek gerekir. Uzun bir süredir GTİP belirleme konusunda hukuki sorumluluk açısından farklı görüşler mevcuttur.
Gümrük İdaresi’nin yaklaşımına göre, GTİP’in yanlış beyan edilmesi halinde idari para cezası düzenlenmesi gerektiği konusunda kanunda açık hüküm bulunduğu belirtilmektedir. Gümrük İdaresi’nin uygulamalarında hatalı bir GTİP belirlenmesi durumunda vergi farkı varsa vergi farkının üç katı, bir vergi farkı yoksa usulsüzlük cezası tatbik edilmektedir.
Ancak Yargı kararlarında, Gümrük Tarife Cetvelini uygulama görevinin Gümrük İdaresi’ne ait olduğu özellikle vurgulanmaktadır. İthal edilen eşyaya uygulanacak gümrük tarifesinin ve vergi oranının da her beyanname ile ilgili olarak bu idarelerce belirlenmesinin yasal zorunluluk olduğunun üzerinde durulmaktadır. Ayrıca Gümrük İdaresi’ne ve yetkililerine ait olan bu belirlemenin gümrük mükelleflerine yaptırılması olanağının bulunmadığı, aksi takdirde Anayasa’mızın 18 maddesi ile belirtilen hiç kimsenin zorla çalıştırılamayacağı şeklinde belirtilen angarya yasağının ihlal edileceği ve Gümrük İdaresi’ne sunulan bilgi ve belgelerin, eşyanın dahil olacağı tarife ve istatistik pozisyonunun saptanması bakımından eksik veya yanıltıcı olduğu konusunda herhangi bir tespitin bulunmadığı hallerde, cezai işlem tesis edilmesinin hukuka uygun olmayacağına işaret edilmektedir.
4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 63. maddesi; “Eşyanın muayene edileceğinin beyan sahibine bildirilmesinden ya da yanlışlık idarece resmen tespit edilmesinden önce düzeltme yapılabilir.”
Bu çerçevede denetim yapılacağının veya kırmızı hatta konulduğunun tebliğ edildiği andan sonrasında yapılacak düzenlemelerin başvuru için makul süreyi ortadan kaldırdığı belirtilmektedir. Beyan sahibi bu durumda tescilden hemen sonra ve Gümrük idaresinin resmi bildirimi öncesinde düzeltme talep etmesi daha uygun olacaktır.
Ancak Gümrük Kanunu’nun 73 maddesinde; “Gümrük idareleri, kendi yetkileri doğrultusunda veya beyan sahibinin talebi üzerine, yönetmelikle belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde, beyannamenin düzeltilmesini eşyanın tesliminden sonra da yapabilirler.” Şeklinde belirtilmiştir.
Yargıtay 7. Ceza Dairesi’nin 27.12.2021 tarih, 2020/1077 Esas, 2021/18324 Karar sayılı ilamında;
Hatalı beyana ait tespit yapılır yapılmaz ceza kesilmesinin beyan sahibine düzeltme hakkı tanınmaması durumunu ortaya çıkardığı ve bu durumun dava süreçlerinde iptal veya ceza indirimi sağlayabileceği belirtilmiştir. Düzeltme isteği değerlendirilmeden verilen kararların hukuka aykırı olduğuna dair de bir çok emsal karar mevcuttur.
Zira, Yargı kararlarında asıl önemli olan hataların “kasıtlı yapılmaması” ve beyan sahibinin gümrük idaresini kasten yanıltacak şekilde belgelerde tahrifat yapıp yapılmadığı noktasında yoğunlaşmaktadır. Beyan sahibinin hatayı kendi insiyatifiyle bildirmesi kasıt bulunmadığına ilişkin önemli bir gösterge olarak değerlendirilmektedir.
