Serbest Bölge Firmaları ile Dövizle Sözleşme Yapmak Mümkün mü?

Serbest bölgelerde kambiyo düzenlemeleri konusu oldukça tartışmalı bir konuydu. 19.04.2022 tarihinde yayımlanan Karar ile Türkiye’de yerleşik kişilerin ödeme yükümlülüklerini Türk lirası olarak yapmaları gerektiği yönünde düzenleme yapılması ile serbest bölge firmaları ile yapılacak ticarette dövizle sözleşme yapılabilir mi, fatura döviz cinsinden düzenlenebilir mi? Ödemenin Türk lirası yapılması yeterli mi? gibi çok sayıda soru gündeme gelmişti.

Konuyla alakalı Hazine ve Maliye Bakanlığı uzun süre sessizliğini korumuş, sorulan soruları bir süre beklettikten sonra görüş talep eden firmalara Haziran 2022 tarihi itibariyle cevap yollamaya başlamıştır.  Bu yazımda serbest bölge kambiyo işlemleri konusunda bilgilendirme yapacağım.

Öncelikle belirtmek isterim ki 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu’nun 6’ıncı maddesinde serbest bölgelerde kambiyo mükellefiyetine dair mevzuat hükümlerinin uygulanmayacağı açıkça belirtilmiştir.

Diğer taraftan, Kambiyo düzenlemeleri Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar ve bu Karara İlişkin Tebliğ (No: 2008-32/34) ile yapılmıştır.

13.09.2018 tarihli değişiklik ile Karar’ın 4 üncü maddesinin g fıkrasında; Türkiye’de yerleşik kişilerin, Bakanlıkça belirlenen haller dışında, kendi aralarındaki menkul ve gayrimenkul alım satım, taşıt ve finansal kiralama dâhil her türlü menkul ve gayrimenkul kiralama, leasing ile iş, hizmet ve eser sözleşmelerinde sözleşme bedeli ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştıramayacakları hüküm altına alınmıştır.

Söz konusu maddeye ilişkin istisnalar 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ 2008-32/34 sayılı Tebliğ ile düzenlenmiştir. Tebliğin 13.11.2018 tarihinde değiştirilen 8’nci maddesinin;

(19)“Dışarıda yerleşik kişilerin Türkiye’de bulunan; şube, temsilcilik, ofis, irtibat bürosu, doğrudan veya dolaylı olarak yüzde elli ve üzerinde pay sahipliklerinin veya ortak kontrol ve/veya kontrolüne sahip bulunduğu şirketler ile serbest bölgedeki faaliyetleri kapsamında serbest bölgelerdeki şirketlerin işveren veya hizmet alan olarak taraf olduğu iş ve hizmet sözleşmelerinde, sözleşme bedelinin ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkündür.”

(23) “Türkiye’de yerleşik kişilerin yurt dışındaki; şube, temsilcilik, ofis, irtibat bürosu, işlettiği veya yönettiği fonlar, doğrudan veya dolaylı olarak yüzde elli ve üzerinde pay sahipliklerinin bulunduğu şirketler 32 sayılı Kararın 4 üncü maddesinin (g) bendi uygulaması kapsamında Türkiye’de yerleşik olarak değerlendirilir. Ancak, sözleşmenin yurt dışında ifa edilmesi durumunda bu fıkra hükmü uygulanmaz.” Denilmektedir.

Tebliğ’in bu maddesi ile Türkiye’de yerleşik olma, dışarda yerleşik olma kavramları sorgulanmaya başlanmış, serbest bölgedeki firmaların Türkiye’de mi yoksa dışarıda mı yerleşik sayılacağı sorusu gündeme gelmiştir.  

32 sayılı Kararın 2 nci maddesinin b ve c bendinde Türkiye’de yerleşik kişi ve dışarda yerleşik kişi ayrımı yapılmıştır. Bu Karar uyarınca;

Türkiye’de yerleşik kişiler: Yurtdışında işçi, serbest meslek ve müstakil iş sahibi Türk vatandaşları dahil Türkiye’de kanuni yerleşim yeri bulunan gerçek ve tüzel kişileri ifade etmektedir.

Dışarıda yerleşik kişiler: Türkiye'de yerleşik sayılmayan gerçek ve tüzel kişileri ifade etmektedir.

Dolayısıyla, Türkiye’de yerleşik bir firmanın serbest bölgelerdeki şube, temsilcilik, ofis, irtibat bürosu Türkiye’de yerleşik sayılmaktadır ve Karar ile sayılan durumlarda ödeme yükümlülüklerini döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkün değildir. Diğer taraftan, dışarıda yerleşik sayılan kişilerin serbest bölgelerdeki şube, temsilcilik, ofis, irtibat bürosu “dışarıda yerleşik” sayılmaktadır ve ödeme yükümlülüklerini döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkündür.

Bu çerçevede, 19.04.2022 tarihinde Tebliğ’in 8. Maddesinin 9’uncu fıkrası Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri; taşıt satış sözleşmeleri dışında kalan menkul satış sözleşmelerinde sözleşme bedelini ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerini döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırmaları mümkündür. “Ancak sözleşme konusu ödeme yükümlülüklerinin Türk parası cinsinden yerine getirilmesi ve kabul edilmesi zorunludur.” denilmektedir.

Nihai olarak serbest bölge firmaları için İdare’nin son görüşü; Serbest Bölgeler Kanununda; serbest bölgelerde kambiyo mevzuatının uygulanmayacağı, ancak bu ifadenin serbest bölgelerde faaliyet gösteren ve Türkiye’de yerleşik sayılan şirketleri kapsamadığı yönündedir. Diğer bir ifade ile Türkiye’de kanuni merkezi olan firmaların serbest bölgedeki şube, temsilcilikleri serbest bölge dışında sayılmakta ve kambiyo takibi uygulanmaktadır. 

Diğer taraftan, Serbest bölgedeki firmaların kendileri arasında yapmış oldukları işlemler ile dışarıda yerleşik firmalar ile yaptıkları işlemler için kambiyo takibinin uygulanmayacağı belirtilmiştir.

Esasen konuyla ilgili 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu’nun 6. Maddesinde; serbest bölgelerde kambiyo mevzuatının uygulanmayacağı açıkça belirtilmiştir. Serbest Bölgeler Kanunu’nun ilgili maddesinde Türkiye’de yerleşik olup olmama gibi bir ayrım yapılmamıştır. Ancak yayımlanan Tebliğ ile muafiyet sadece “dışarıda yerleşik sayılan” şirketlere tanınmıştır. Bir diğer ifade ile 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanun’unda sağlanan muafiyet daraltılmıştır. Tebliğ ile daraltıcı yorum yapıldığını düşünmekle birlikte yeni bir düzenleme yapılıncaya ya da bir Danıştay Kararı çıkıncaya kadar yukarıda belirtildiği şekilde uygulanmaya devam edilecektir.